علامه حاج ملا اسماعیل فدایی ،جد پنجم در خانواده مادری ام می باشند.به منظور آشنایی بیشتر خوانندگان محترم،بخشی از زندگی نامه،معرفی آثار و توصیف بزرگان در مورد ایشان در متن زیر آمده است:
ايشان به فقيه كَزّاز (به فتح كاف) هم معروفند.كزاز،منطقه اي عالم پرور بوده است.كه افراد زير،برخی از اعلام اين منطقه،در قرون گذشته بوده اند،اگر چه تعدادشان بسیار بیشتر ازاینهاست!
شیخ میرزا احمد کزازی کرمانشاهی
شیخ محمد علی کزازی سلطان آبادی
محمد صالح بن عبدالله کزازی قمی
حاج مولی ابوطالب عراقی کزازی
شیخ محمد رفیع کزازی
حضرت آیه الله رضا استادی،که در شناخت و فهم منابع کهن دستی توانا دارد،چندی پیش در نامه ای به یکی از نوادگان ایشان مرقوم نمودند:
"بنده حدود بیست سال پیش که کتابهای خطی مسجد اعظم قم را فهرست می کردم،به تعدادی از آثار این عالم عظیم الشان برخوردم که همه حاکی از مقام عالی فقهی،کلامی،اصولی وادبی ایشان بود،واز همان زمان به مناسبتهایی از ایشان به عظمت وبزرگی یاد می کردم."
در مورد ايشان،علاوه بر حضرت آيه الله استادي ،افراد دیگری از جمله علامه شيخ آقابزرگ تهراني دانشمند كتاب شناس ،که كاري بزرگ در فهرست نويسي كتب خطي انجام داده اند وآقاي ابراهيم دهگان، جامعه شناس ومورخ اراكي كه در سال١٣١٦كتاب تاريخ اراك را نوشته اند،اشاراتي داشته اند وبه بزرگي ؛ او را ستود اند.
مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی(متوفی1389 ه.ق)در مورد ایشان در کتاب الذریعه نوشته اند:
" حاج شیخ ملا اسماعیل فدایی یکی از چهره های نامی و موفق دانشمندان شیعه است. او در روزگار خود فقیه بلند مرتبه ای بود."
البته شخصيت شيخ آقابزرگ تهراني براي بنده ،بسيار قابل احترام است،او خدمت بزرگي انجام داده است.
مرحوم ابراهیم دهگان هم در کتاب"کرج نامه "مدخلی به عنوان حاج ملا اسماعیل فدایی باز کرده اند که در آن نوشته اند:
"پسر مرحوم محمد هادی از اهل آستانه در نیمه اول قرن سیزده هجری می زیسته است . صاحب ترجمه در قریه آستانه کزاز پا به صحنه وجود نهاد و تحصیلات مقدماتی خود را در همانجا شروع نمود در حوالی سال 1217 برای تکمیل معلومات راه بروجرد و سپس اصفهان و همدان را پیش گرفت و بعد از تکمیل معلومات و غور و تحقیق در مسائل فقه و اصول به زادگاه خود مراجعت و به امور دینی و رتق و فتق مسائل اجتماعی پرداخت تا بسال 1262 در هفتم ذی القعده چشم از جهان فانی بر بست . رحمة الله علیه
از تصانیف آن مرحوم آنچه به نظر راقم رسیده است یکی سؤال و جوابی بوده که به طرز سؤال و جواب میرزای قمی و دیگر معاصرین خود چون حجه الاسلام شفتی و آقا محمد علی کرمانشاهی نوشته است و دیگری دیوان اشعار اوست . یکی از نوادگان آن مرحوم تألیفات او را بصورت زیر فرستاده است 1- کفایت الطالب 2- اشعت البدریه فی شرح الجعفریه 3- فیوضات القدیسه 4- معیار التمییز فی شرح الوجیز 5- منظومۀ در کلام -6- کشف الاسرار فی رموز الاشعار -7- عق اللیالی فی الا صول و الاعتقادات -8- کتابی در شرح عجز و نیاز.
فامیل فدائی در شهر آستانه تا به تهران و قم معروفند چون بعد از چندی مسکن خود را در ده برج قرار دادند معروف به آقایان برجیها شدند."
در یکی از دائره المعارف ها هم ایشان را اینگونه تعریف کرده اند:
"محمد اسماعیل کزازی، متخلص به فدایی، فرزند محمد هادی اراکی، -1262ق، فقیه، متکلم و شاعر ایرانی در کربلا نزد سید علی طباطبایی،معروف به صاحب ریاض (-1231ق)،و پسر او هم، محمد مجاهد طباطبایی(-1242ق)،دانش آموخت. سپس از مجلس درس محمد رضا پسر محمد صادق استرابادی بهره مند شد. آنگاه به مطالعه روی آورد وبسیار کوشید تا به رتبه اجتهاد رسید. استادانش سید محمد مجاهد و محمد رضای استرابادی و دانشمندان بنامی چون شیخ موسی آل کاشف الغطاء (-1241ق) و اسماعیل عقدای یزدی(-ح 1247ق) براجتهاد وی گواهی دادند. او در سالهای بعد به تالیف روی آورد و در بسیاری از رشته ها و فنون کتاب و رساله نوشت. از آثارش:قره العین الناظره در فقه در شرح التبصره علامه حلی؛ رساله فتوایی الاناثیه درباره احکام زنان؛ رساله فتوایی العوامیه الانامیه درباره روابط زنان و مردان؛ الاشعه البدریه در شرح الجعفریه فی فقه الصلاه از محقق کرکی؛ کفایه الطالب در شرح مختصر الاصول نوشته ابن حاجب؛ عقد اللایی فی اصول الدین؛ منظومه ای در کلام با نام العقیده الوحیده؛ معیار التمییز در شرح الوجیز مجلسی در علم رجال؛ جنات النعیم در احوال عبدالعظیم حسنی؛ رساله فی الصلاه علی النبی (ص)؛ مراحل التحقیق فی الستواء الطریق؛ دیوان اشعار فارسی که نسخه ای دست نویس از آن به شماره 7270 در کتابخانه آیت الله مرعشی موجود است."
جد بزرگم؛ در فاصله سالهاي١١٨٦تا ١٢٦٢هجري قمري زندگي كرده اند.
از ايشان حدود پانصد صفحه شعر هم علاوه بر كتب فقهي ،باقيمانده است. نسخ خطي آثار ايشان در كتابخانه مسجداعظم قم وکتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی موجود است،كه يكي از نوادگان ايشان آقاي دكترغلامرضا فدايي عراقي-رييس فعلي دانشكده كتابداري دانشگاه تهران-درحال تصحيح آنها هستند.البته كتاب اشعار ايشان در شمارگان محدود وبراي حفظ آن در ميان نوادگانشان منتشر شده است.
رفتم زکویت ناتوان افتان وخیزان الغیاث دیگر ندارد درد من دور از تو درمان الغیاث
ماندیم دور از کاروان زار و حزین و ناتوان نه ره عیان ونه رهنمان در این بیابان الغیاث
ازچاه چشم ای مه مرو ماچاکرت ای شه مرو ای شاه خوبان الوداع ای ماه کنعان الغیاث
دلخون شدم دلخون زغم اشکم چکدگلگون زغم یاران چه سازم چون زغم ای غمگساران الغیاث
زهری بکامم کرد ورفت صحبت حرامم کرد ورفت دشمن بکامم کرد ورفت ای دوستداران الغیاث
شاهی به رحم است وکرم عفو ازشه جرم ازخدم تا کی کشم جوروستم ای شاه خوبان الغیاث
لب خشک گشت ودل کباب نه آب داریم ونه آب کی مانده تاب آفتاب ای ابرباران الغیاث
بی تو روم تابلخ اگر تاهند اگر آرم گذر دارم روان ازچشم تر سیحان وجیحان الغیاث
داد از غمش تاکی کنم تا کی فغان چون نی کنم چندآرزوی وی کنم باآه وافغان الغیاث
دائم فدایی دربه در گردد مگر یابد اثر زان یاررفته از نظر ای حور پنهان الغیاث
مطالب مرتبط
«کلیات دیوان فدایی» سروده علامه حاج اسماعیل فدایی کزازی از علمای قرن 13 هجری است که در نمایشگاه بیست و هفتم کتاب تهران با تصحیح و مقدمه غلامرضا فدایی استاد دانشگاه تهران عرضه شده است.
شرح حال آیت‌الله حاج ملا اسماعیل فدائی کزازی صاحب دیوان فدائی را بخوانید
مقاله جلوه هایی از اشعارزیبای شاعر گمنام حاج ملا اسماعیل فدائی کزازی